تکتم نیوز/ در تاریخ ۱۶ شهریور ۱۴۰۴ (۷ سپتامبر ۲۰۲۵) علاقه‌مندان به آسمان شاهد یک ماه‌گرفتگی خواهند بود. این رویداد نجومی از جمله فرصت‌های نادر برای رصد آسمان شب است و در بسیاری از نقاط جهان از جمله ایران قابل مشاهده خواهد بود. وقتی ماه از میان سایه زمین عبور می‌کند، به رنگ قرمز تیره درمی‌آید و پدیده‌ای خیره‌کننده به نام «ماه خونین» پدیدار می‌شود. تماشاگران در شرقی‌ترین بخش‌های آفریقا، خاورمیانه، بیشتر نقاط آسیا و غرب استرالیا قادر خواهند بود کل این رویداد را از ابتدا تا انتها دنبال کنند. مردم مناطق مختلف ایران، از جمله تهران، مشهد، اصفهان، رشت و تبریز، می‌توانند مراحل کامل این پدیده را مشاهده کنند.

چرا ماه‌گرفتگی رخ می‌دهد؟
ماه‌گرفتگی زمانی اتفاق می‌افتد که زمین میان خورشید و ماه قرار گیرد و سایه آن روی سطح ماه بیفتد. این پدیده فقط در زمان ماه کامل (بدر) رخ می‌دهد. مدار ماه حدود ۵ درجه نسبت به مدار زمین به دور خورشید شیب دارد، بنابراین در بیشتر ماه‌های کامل، سایه زمین از کنار ماه عبور می‌کند و گرفتگی رخ نمی‌دهد. اما اگر ماه در نزدیکی گره‌های مداری‌اش باشد، سایه زمین بر آن خواهد افتاد.

ماه‌گرفتگی‌ها سه نوع هستند:

ماه‌‌گرفتگی کامل: ماه به‌طور کامل وارد سایه زمین می‌شود و به رنگ قرمز-مسی در می‌آید.

ماه‌‌گرفتگی جزئی: تنها بخشی از ماه وارد سایه زمین می‌شود.

ماه‌‌گرفتگی نیم‌سایه‌ای (Penumbra): ماه وارد نیم‌سایه زمین شده و اندکی تاریک‌تر به‌نظر می‌رسد.

رنگ سرخ ماه در گرفت کامل به دلیل پراکندگی نور خورشید در جو زمین است؛ نور آبی پراکنده می‌شود و نور سرخ پس از عبور از جو، سطح ماه را روشن می‌کند.

چرا ماه‌گرفتگی ۱۶ شهریور ۱۴۰۴ خاص است؟

این رخداد یکی از طولانی‌ترین خسوف‌های قرن محسوب می‌شود و فاز کامل (Totality) آن حدود ۸۲ دقیقه طول می‌کشد.

رنگ مایل به سرخ یا مسی ماه در این خسوف، ناشی از شکست نور خورشید در جو زمین است. نور آبی بیش‌تر پراکنده می‌شود و نور قرمز به سمت ماه می‌رسد که آن را به شکل ماه خونین نمایان می‌کند.

ماه کامل سپتامبر (شهریور) به‌عنوان Corn Moon هم شناخته می‌شود که در تقویم سنتی آمریکا اشاره به زمان برداشت ذرت دارد. امسال این ماه علاوه بر اینکه کامل است، مقارن با ماه‌گرفتگی شده است.

همچنین، در آسمان شب این زمان، سیاره زحل (Saturn) در نزدیکی ماه قرار دارد، که ترکیب ماه‌گرفتگی با حضور این سیاره منظره جذابی خواهد ساخت.

این ماه‌گرفتگی تقریباً بعد از ۷ سال مجدداً از ایران قابل رصد است. مورد مشابه آخرین‌بار در سال ۱۳۹۷ رخ داده بود.

استان‌ها و مناطق مختلف ایران، از جمله تهران، مشهد، اصفهان، رشت و تبریز، می‌توانند مراحل کامل این پدیده را مشاهده کنند.

حدود ۷۷ درصد از جمعیت جهان قادر به مشاهده کامل این ماه‌گرفتگی هستند، و بین ۸۷ درصد تا ۸۸ درصد نیز حداقل بخشی از آن را خواهند دید.

زمان تقریبی آغاز خسوف نیم‌سایه‌ای (Penumbral)۱۸:۵۸

آغاز خسوف جزئی (Partial)۱۹:۵۷

آغاز خسوف کامل (Total)۲۱:۰۰

اوج خسوف کامل۲۱:۴۱:۴۶

پایان خسوف کامل حدود ۲۲:۲۲–۲۲:۲۳

پایان خسوف جزئی حدود ۲۳:۲۶–۲۳:۲۷

پایان خسوف نیم‌سایه‌ایحدود ۰۰:۲۵ بامداد دوشنبه

ماه‌گرفتگی ۱۶ شهریور را چطور ببینیم؟

 

برای دیدن این پدیده به ابزار خاصی نیاز نیست. برخلاف خورشیدگرفتگی، مشاهده ماه‌گرفتگی با چشم غیرمسلح کاملاً بی‌خطر است.

استفاده از ابزار اپتیکی، مثل دوربین دوچشمی یا تلسکوپ، جزئیات بیشتری مثل تغییر تدریجی سایه بر سطح ماه را نمایان می‌کند.

با یک دوربین DSLR یا حتی موبایل‌های مجهز به حالت شب، می‌توان از مراحل مختلف گرفت عکس گرفت. استفاده از سه‌پایه توصیه می‌شود.

رصد این خسوف بهترین زمان برای مشاهده کهکشان راه شیری در آسمان تاریک است، زیرا نور ماه کاهش می‌یابد و محیط تاریک‌تر می‌شود.

نکات مهم برای رصدکنندگان ماه‎‌گرفتگی

بهترین مکان برای تماشا، نقاطی با آسمان تاریک و افق باز است.

اگر در شهری با آلودگی نوری زیاد هستید، سعی کنید به مناطق حاشیه‌ای بروید.

از آنجا که این ماه‌گرفتگی در نیمه شب رخ می‌دهد، برنامه‌ریزی مناسب برای زمان‌بندی ضروری است.

خرافات و باور‌های مردمی درباره ماه‌گرفتگی

ماه‌گرفتگی از دیرباز برای انسان پدیده‌ای رازآلود و حتی هراس‌انگیز بوده است. در روزگاری که مردم توضیح علمی برای این رخداد نداشتند، تلاش می‌کردند آن را با اسطوره‌ها، باور‌های مذهبی یا خرافات توضیح دهند.

ایران و جهان اسلام

در ایران باستان، گرفتگی‌ها نشانه‌ای از برهم خوردن نظم کیهانی دانسته می‌شد و آیین‌هایی برای بازگرداندن «نور» اجرا می‌کردند. در دوره اسلامی، ماه‌گرفتگی بیشتر به عنوان نشانه‌ای الهی و فرصتی برای دعا و یادآوری عظمت خداوند تلقی می‌شد.

در فرهنگ عامه برخی نقاط ایران، رسم بود که مردم با ایجاد صدا (کوبیدن بر دیگ و طبل) می‌خواستند ماه را از گرفتگی آزاد کنند.

چین باستان

چینی‌ها اعتقاد داشتند اژد‌هایی آسمانی ماه را می‌بلعد. مردم برای کمک به ماه، با کوبیدن طبل و روشن‌کردن آتش تلاش می‌کردند اژد‌ها را بترسانند. این باور آن‌قدر گسترده بود که حتی در متون رسمی دودمان هان نیز به آن اشاره شده است.

هند

در اساطیر هندو، موجودی اهریمنی به نام راهـو سر بریده‌ای است که گهگاه در آسمان ظاهر می‌شود و خورشید یا ماه را می‌بلعد. آن‌ها باور داشتند که گرفتگی نتیجه بلعیده‌شدن ماه توسط راهو است و تا وقتی دوباره آن را «تف» نکند، ماه در تاریکی می‌ماند. به همین دلیل، در زمان گرفتگی، مردم از غذا خوردن پرهیز می‌کردند تا از شر و آلودگی در امان بمانند.

اروپا و خاورمیانه قرون وسطی

در اروپا، دیدن ماه سرخ در خسوف، اغلب به عنوان نشانه‌ای از جنگ، قحطی، بیماری یا خشم خدا تفسیر می‌شد. حتی در انجیل هم به «ماه خونین» اشاره شده که بعد‌ها به عقاید آخرالزمانی گره خورد. در بین مسیحیان قرون وسطی، ماه سرخ اغلب به عنوان هشداری الهی یا نشانه‌ای از تغییرات بزرگ تلقی می‌شد.

اقوام بومی آمریکا

آزتک‌ها و مایاها: ماه‌گرفتگی را تهدیدی کیهانی برای نظم جهان می‌دانستند. کاهنان آیین‌هایی برای آرام کردن خدایان اجرا می‌کردند.

سرخپوستان آمریکای شمالی: برخی قبایل بر این باور بودند که ماه‌گرفتگی نشانه‌ای از بیماری یا خطر برای زنان باردار است. برای محافظت از مادران باردار، آداب ویژه‌ای مثل استفاده از طلسم یا ماندن در خانه رعایت می‌شد.

آمریکای لاتین

در میان بومیان برخی نواحی، اعتقاد داشتند که یک جگوار (پلنگ) در حال حمله به ماه است و ماه را خون‌آلود می‌کند. برای دفاع از ماه، با نیزه یا تیر به سمت آسمان شلیک می‌کردند یا فریاد می‌زدند.